Reumatoidalne zapalenie stawów dieta
Z tego artykułu dowiesz się:
Do tej pory nie znaleziono substancji umożliwiającej całkowite wyleczenie reumatoidalnego zapalenia stawów. Jednak wdrożenie prawidłowego leczenia i rehabilitacji, w połączeniu z przeciwzapalną dietą i suplementacją, pozwalają opóźnić rozwój choroby i poprawić komfort życia pacjenta. Na czym polega dieta RZS?
Czym jest reumatoidalne zapalenie stawów?
Reumatoidalne zapalenie stawów, w skrócie RZS, to choroba autoimmunologiczna tkanki łącznej o przewlekłym charakterze. W trakcie przebiegu RZS układ odpornościowy mylnie atakuje zdrowe tkanki organizmu.
Istotą reumatoidalnego zapalenia stawów jest przewlekły stan zapalny wewnątrz stawu. W wyniku toczącego się procesu autoagresji błona śluzowa wyścielająca staw ulega powiększeniu. Rozrost błony śluzowej powoduje niszczenie i obrzęk przylegających struktur - chrząstek, kości, ścięgien, więzadeł, co w konsekwencji prowadzi do ich deformacji i zniszczenia.
Co sprzyja rozwojowi reumatoidalnego zapalenia stawów?
Przyczyny powstawania reumatoidalnego zapalenia stawów nie są do końca jasne. Najczęściej jednak o wystąpienie choroby obwinia się:
- czynniki genetyczne,
- czynniki środowiskowe,
- zakażenia bakteryjne i wirusowe,
- zaburzenia immunologiczne,
- płeć (na RZS choruje ok. 3 razy więcej kobiet niż mężczyzn).
Największą rolę prawdopodobnie biorą czynniki genetyczne, którym przypisuje się aż 60% udziału w rozwoju choroby. Szacuje się, że RZS występuje aż 5 razy częściej u osób, w których rodzinie wcześniej pojawiło się to schorzenie.
Za powstawanie reumatoidalnego zapalenia stawów obwinia się także czynniki środowiskowe (palenie tytoniu, niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej lub jej nadmiar, długotrwały stres), które to w połączeniu z czynnikami genetycznymi, zwiększają ryzyko zachorowania.
Objawy RZS
Reumatoidalne zapalenie stawów najczęściej rozwija się powoli i może przez długi czas pozostawać niezdiagnozowane. Zazwyczaj mija kilka tygodni, a nawet miesięcy, zanim objawy staną się na tyle uciążliwe, że pacjent zdecyduje się na badania i diagnozę.
Początkowo chorobę można pomylić ze zwykłym przeziębieniem bądź grypą. Występują stany podgorączkowe, uczucie osłabienia, bóle mięśni, utrata masy ciała. Dopiero później pojawiają się zmiany i ból w obrębie stawów.
Zapalenie atakuje symetrycznie - po obu częściach ciała. Najczęściej obrzęk rozpoczyna się od drobnych stawów u rąk i stóp. Jednak w miarę upływu czasu reumatoidalne zapalenie stawów RZS zajmuje także kolejne, większe stawy, np. kolanowe czy łokciowe.
Postępująca choroba objawia się przez:
- ból i sztywność stawów - występują, gdy pod wpływem płynu zapalnego dojdzie do obrzęku tkanek. Szczególnie charakterystyczna jest sztywność poranna, która trwa nawet godzinę,
- obrzęk - spowodowany rozrostem błony maziowej,
- ból podczas ucisku - obserwowany na przykład podczas podawania dłoni na przywitanie,
- spadek ruchomości - chory staw traci zdolność do pełnego zakresu ruchu,
- deformacja stawów - to konsekwencja długo trwającej choroby.
Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba układowa, atakująca także inne części ciała, nie tylko stawy. W wyniku jej postępu można zaobserwować guzki reumatoidalne czy zespół suchości. Przewlekły stan zapalny może też doprowadzić do kolejnych schorzeń, np. miażdżycy czy osteoporozy.
Leczenie RZ
Nie ma sposobu na to, by całkowicie wyleczyć tę chorobę. Można jednak spowolnić jej przebieg i wyhamować postępujące zmiany stawowe.
Najczęściej podawane leki w reumatoidalnym zapaleniu stawów to:
- leki mające na celu zahamowanie destrukcyjnych zmian stawowych - metotreksat, leflunomid i sulfasalazyna,
- sterydy i niesteroidowe leki przeciwzapaln - doraźnie łagodzą ból stawów i objawy zapalenia,
- leki biologiczne - podawane na początku choroby znacząco hamują uszkodzenia stawów.
W leczeniu RZS poza lekami równie istotna jest rehabilitacja. Najczęściej stosuje się zabiegi takie jak krioterapia, kinezyterapia, magnetoterapia czy laseroterapia.
Dieta przy RZS – zalecenia żywieniowe
Oprócz leków oraz rehabilitacji dla przebiegu choroby istotny jest styl życia. Racjonalne żywienie, aktywność fizyczna i unikanie używek znacząco poprawiają komfort życia pacjenta i łagodzą uciążliwe objawy choroby. Zmiana nawyków żywieniowych pozwala utrzymać prawidłową masę ciała i zmniejsza skutki uboczne przyjmowanych farmaceutyków.
Dieta w chorobach reumatycznych musi dostarczać wszystkich niezbędnych składników mineralnych i odżywczych, które są konieczne do prawidłowej odbudowy zniszczonych struktur. Jadłospis powinien być bogaty w produkty działające przeciwzapalne, z dużą zawartością polifenoli, antyoksydantów, witamin i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Niedobory lub nadmiar poszczególnych produktów mogą nasilać stan zapalny i postęp choroby.
Doskonałym przykładem sposobu odżywiania, mającego na celu obniżenie toczących się stanów zapalnych, jest dieta śródziemnomorska.
Co mogą jeść pacjenci z RZS?
Jeśli cierpisz na RZS, Twoja dieta powinna być urozmaicona, jakościowa i bogata w:
- BIAŁKO ROŚLINNE - to budulec kości, stawów, chrząstek. Należy skupić się na dostarczaniu większej ilości białka roślinnego, które wykazuje działanie przeciwzapalne, przy jednoczesnym ograniczeniu spożywania białka zwierzęcego. Istotnym jest, by włączyć do jadłospisu nasiona roślin strączkowych i produkty sojowe, które są doskonałym źródłem mikroelementów tj. magnez, cynk, żelazo, kwas foliowy i potas.
- TŁUSTE RYBY MORSKIE - źródło zdrowych tłuszczów i białka. Szczególnie polecane są niehodowlane ryby, obfite w działające przeciwzapalnie wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. Są to m.in łosoś, makrela, sardynki, tuńczyk. Spożywanie ryb to także remedium na niedobór witaminy D, która jest niezbędna w profilaktyce chorób reumatycznych.
- ORZECHY, NASIONA - to produkty roślinne obfitujące w nienasycone kwasy tłuszczowe niezbędne w walce z bólem stawów. Najzdrowszym wyborem są orzechy włoskie, migdały, pistacje i orzechy laskowe. W celu urozmaicenia jadłospisu można również włączyć do diety masła orzechowe z orzechów włoskich, nerkowców czy pestek dyni - zrobione samodzielnie, bez dodatku soli i cukru.
- OLEJE ROŚLINNE TŁOCZONE NA ZIMNO - oliwa oraz oleje takie jak olej lniany czy olej rzepakowy zawierają jednonienasycone kwasy tłuszczowe, wykazujące działanie przeciwzapalne. Dodatkowo oliwa z oliwek jest bogata w oleocanthal. Wykazano, że związek ten ma działanie przeciwbólowe oraz hamujące powstawanie enzymów prozapalnych, co jest szczególnie pożądane w reumatoidalnym zapaleniu stawów.
- WARZYWA I OWOCE - to produkty bogate źródło cennych składników - witamin, przeciwutleniaczy. Są doskonałym źródłem błonnika pokarmowego, który wspiera perystaltykę przewodu pokarmowego i wspomaga usuwanie toksyn z organizmu. Najbardziej polecane są owoce o ciemnym zabarwieniu, warzywa o zielonych liściach oraz rośliny strączkowe.
- PRODUKTY PEŁNOZIARNISTE - ciemne pieczywo razowe, kasze i płatki owsiane są doskonałym źródłem błonnika pokarmowego. Osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne, w tym reumatoidalne zapalenie stawów RZS, powinny wybierać produkty zbożowe bezglutenowe.
- PRZYPRAWY I ZIOŁA - należy wzbogacać swoją dietę w przyprawy mające działanie przeciwzapalne - imbir, kurkumę, anyż i goździki, estragon, przy jednoczesnym ograniczeniu spożycia soli. Polecane są także cebula oraz czosnek, które zmniejszają produkcję hormonów prozapalnych.
- WODA MINERALNA - picie odpowiedniej ilości wody to podstawa każdej diety. Oprócz wody, można wprowadzić do jadłospisu świeżo wyciskane soki, smoothie i koktajle. Należy pamiętać, że stanowią one dodatkowy posiłek w ciągu dnia. Pomiędzy kolejnymi posiłkami można pić tylko wodę mineralną. W reumatoidalnym zapaleniu stawów zaleca się całkowite wyeliminowanie z diety napojów gazowanych, które zawierają sztuczne barwniki i cukier.
Czego nie wolno jeść przy reumatoidalnym zapaleniu stawów?
Nie istnieją oficjalne zalecenia, które nakazywałyby wyeliminowanie konkretnych produktów. Jednak warto rozważyć wykluczenie z diety prozapalnych składników, przyczyniających się do szybszego postępowania choroby. Są to:
- nasycone kwasy tłuszczowe - czerwone mięso, pasztety, wędliny, smalec, pełnotłuste produkty mleczne - masło, śmietana, sery, twarogi. U osób spożywających nadmiar nasyconych kwasów tłuszczowych obserwuje się wyższy poziom markerów zapalnych.
- tłuszcze trans - powstają w wyniku utwardzania tłuszczów roślinnych. Znajdują się w żywności przetworzonej tj. fast foody, wyroby cukiernicze, margaryny do pieczenia, dania instant.
- cukier - oprócz dosładzania potraw, należy zrezygnować z wszystkich produktów mających cukier w składzie. Cukier może kryć się pod różnymi nazwami tj. syrop glukozowo-fruktozowy, glukoza, fruktoza, dekstroza czy słód jęczmienny.
- gluten - gluten to białko występujące w pszenicy, orkiszu, jęczmieniu oraz życie. Spożywanie glutenu może zaostrzać objawy stanu zapalnego, dlatego istotnym jest, by przynajmniej na kilka tygodni wyeliminować go z diety. Istnieją liczne przypuszczenia, że RZS może wiązać się z nietolerancją na gluten bądź celiakią, dlatego wielu pacjentów zauważa pozytywne efekty po zastosowaniu diety bezglutenowej.
- rośliny psiankowate - w przebiegu RZS mogą nasilać bóle stawów. Warto je wykluczyć z diety i obserwować, czy dolegliwości ulegają zmniejszeniu. Ograniczenie spożycia ziemniaków, które są rośliną psiankowatą i stanowią podstawę obiadu w wielu polskich domach, może wydawać się trudne. Nic bardziej mylnego! Najłatwiej zastąpić je innym źródłem węglowodanów - ryżem, makaronem bezglutenowym lub kaszami.
- alkohol - umiarkowane spożycie czerwonego wina może mieć pozytywny wpływ terapeutyczny ze względu na dużą zawartość resweratrolu, który ma działanie antyoksydacyjne. Jednak przed włączeniem małej lampki wina do jadłospisu warto skonsultować się z lekarzem. Regularne picie alkoholu przy jednoczesnym przyjmowaniu leków może poważnie uszkodzić wątrobę.
FAQ - najczęściej zadawane pytania
Jakie owoce jeść przy RZS?
Najbardziej pożądane w diecie są owoce o ciemnym zabarwieniu - borówki, czarna i czerwona porzeczka, wiśnie, jeżyny, jagody, maliny, truskawki, aronia oraz granat. Jednak z powodzeniem można urozmaicać dietę także o inne rodzaje - jabłka, gruszki czy pomarańcze. Zaleca się, by zjadać około 300-400 g owoców każdego dnia.
Czy mleko jest dobre na stawy?
Mleko i jego przetwory to produkty obfitujące w bardzo istotne dla kości i stawów witaminę D oraz wapń. Jednak ze względu na wysoką zawartość laktozy, nasilającej procesy zapalne, osoby chorujące na reumatoidalne zapalenie stawów powinny go unikać. Mleko zawiera także kazeinę. Liczne badania wskazują na to, że może ona powodować zapalenia i wzmagać produkcję przeciwciał, co w chorobach o podłożu autoimmunologicznym jest wysoce niewskazane. Pacjenci z reumatoidalnym zapaleniem stawów powinni więc ograniczyć jego spożycie.
Czego nie lubią stawy?
Przebieg choroby nasilają wszelkie przetworzone produkty spożywcze - bogate w tłuszcze trans, cukier i sztuczne barwniki. Zabrania się spożywania produktów z dużą zawartością polepszaczy smaku, konserwantów i aromatów. Ze względu na wysoki indeks glikemiczny i niską zawartość składników mineralnych wpływają niekorzystnie na ogólny stan zdrowia chorego.
Czy kolagen jest dobry na stawy?
Kolagen naturalnie znajduje się w chrząstkach, stawach, ścięgnach i więzadłach. W torebce stawowej tworzy strukturę, dzięki której możemy się bez oporów poruszać. Wykazano, że dodatkowa suplementacja kolagenem pomaga osobom cierpiącym na RZS łagodzić dolegliwości bólowe i sztywność. Kolagen wspiera regenerację zniszczonych stawów. Najwięcej tego składnika znaleźć można w galaretkach warzywnych i owocowych, żelatynie oraz bulionach kolagenowych (należy jednak zacząć je stosować powoli, z uważnością - może pojawić się chwilowe nasilenie bólu).
Czy mogę jeść gluten i laktozę, jeśli cierpię na RZS?
To składniki, którym w medycynie chińskiej przypisuje się właściwości wzmagające produkcję cytokin prozapalnych. Dlatego warto rozważyć wykluczenie glutenu i laktozy z jadłospisu, w szczególności jeśli obserwujemy po ich spożyciu nieprzyjemne objawy ze strony układu pokarmowego. Zasadność wprowadzenia diety bezlaktozowej i bezglutenowej warto skonsultować z dietetykiem.